لغت نامه کتاب حفظ الصحه از سری کتاب‌های طرح احیای میراث مکتوب می باشد.
لازم به ذکر است مسئولیت صحت آن بر عهده نویسندگان این کتاب می باشد.
| الف |
| آب ژاول: یکی از مهم‌ترین کلرورهای رنگ‌بر است که از تأثیر گاز کلر در محلول سود حاصل می‌شود. |
| آب لاباراک: یکی از انواع کلرورهای رنگ‌بر است که از تأثر گاز کلر بر محلول پتاس حاصل می‌گردد. |
| آجام: جمع اَجَمه به معنی نیستان، نیزار و بیشه |
| آقطی: خمان کبیر، Sambacus ebelus |
| آلْگ: جلبک، Algue |
| ابرد: سردتر |
| اتّداع: آرمیدن، استراحت کردن |
| اثقل: سنگین‌تر |
| احتواء: گرد کردن، جمع شدن |
| احرّ: گرم‌تر |
| اختناق: خفگی، گرفته شدن گلو |
| اخفّ: سبک‌تر |
| ادهان: جمع دهن، روغن‌ها |
| ارتماس: فرو رفتن در آب |
| أرجو: امیدوارم |
| استسقاء: آماس کردن شکم و غیر آن از اعضاء |
| استلقاء: به پشت خوابیدن |
| استناره: روشن شدن، طلب روشنایی کردن |
| اسکریم: فریاد زدن، جیغ زدن، Scream |
| اسمراللّون: گندمگون، سبزه، سیاه رنگ |
| اَسنان: جمع سن، هم به معنی سن‌ها و سنین است و هم به معنی دندان‌ها |
| اشربه: جمع شراب، نوشیدنی‌ها |
| اضائت: روشن شدن، روشن کردن |
| اَضغاث احلام: خواب‌های پریشان و آشفته که تعبیر درست نداشته باشند. |
| اطراف سافله: اندام تحتانی، پاها |
| اعیاء: خستگی، درماندگی، به رنج و تعب افتادن |
| افتقار: ناتوانی، فقر، عجز |
| افسنتین: اپسنتین، Artemisia absinthium |
| اُفقاً: به شکل افقی |
| افیون: تریاک، شیره منجمد خشخاش، Opium |
| اقونیطون: خانق‌النمر، خانق‌الذئب، گیاهی است مخدّر و مسکّن، Aconitum Napellus |
| التوائات موجعه: پیچ‌خوردگی‌های دردناک عضلات |
| امانیاک: آمونیاک، جسمی بخاری و فرار، دارای بویی تند ونافذ و طعمی حاد و سوزان که از زغال سنگ به دست می‌آید. |
| امتصاص: مکیدن |
| انتقاض: ویران شدن، تباه شدن |
| انتیمون مقیی: عبارتست از طرطرات پتاسیم و انتیمون. |
| انتیمون: انتیموان، عنصری دارای خواص فلزی و شبه فلزی با علامت اختصاری Sb، Antimoine |
| انخفاض: فرو رفتن، ضد ارتفاع |
| اندراس: کهنه شدن، پاره پاره شدن |
| انضغاط پذیر: قابل فشرده شدن |
| اَنکَنار: انگنار، کنگر فرنگی |
| اوجاع: جمع وجع، دردها |
| اورام: جمع ورم |
| ایذاء: آزردن، رنجانیدن |
| ب |
| بادی: آغاز، ابتدا |
| باذل: بخشنده و سخی |
| باذنجان فرنگی: گوجه فرنگی |
| باقل: نوجوان تازه ریش برآورده |
| بانقراس: پانکراس، لوزالمعده |
| بزرالبنج: تخم گیاه بنگ که از مخدرهای قوی است. |
| بشره: روی پوست، لایة بیرونی پوست |
| بطانه: صفاق، پوست درونی شکم، آستر |
| بُطوء: کندی، آهستگی |
| بَطیء: آهسته، کند |
| بعینها: عیناً |
| بُقول: جمع بقل، تره و سبزی و هر سبز مأکول |
| بلادانه: بِلّادُن، شابیزک، گياهي است سمي از طايفه سلانه که از آن، جوهر سمّی موسوم به آتروپین می‌گیرند. |
| بولاغ اوتی: آب‌تره، شاهی آبی |
| بول‌الدّم: خون‌شاش، ادرار خونی، هماچوری |
| بیاض البیض: سپیدی تخم مرغ |
| بیت‌الخلا: مستراح، پایخانه |
| بیطر: فارسی‌نویسِ واژة انگلیسیِ bitter به معنی تلخ، تند، تیز، نوعی آبجو و … . |
| پ
پئین: پِهِن، فضلة چهارپایان |
| پیپ: پیت، چلیک |
| پیت: چلیک، تنکه، ظرف فلزی برای نفت و روغن و امثال آن |
| ت |
| تاتوله: تاتوره، جوزماثل، گیاهی و درختی است زهرناک و از خانواده سلانه. |
| تاجریزی: عنب‌الثعلب، سگ‌انگور |
| تب آجامی: نوعی تب |
| تبوّل قندی: وجود قند در ادرار |
| تجفیف: خشک کردن |
| تخمُّر: منظور همان تخمیر است. |
| تَرید: تریت، ریزه کردن نان در شیر و دوغ و غیره |
| تسخین: گرم کردن، ضد تبرید |
| تشمّس: زیر آفتاب ایستادن و نشستن، آفتاب‌زدگی |
| تشمّع: شمعی شدن، چرب شدن |
| تضیُّق: تنگ شدن |
| تعریض: در معرض قرار دادن، در معرض بودن |
| تعضیض: گزیدن، گاز گرفتن |
| تعقید: بستن، گره انداختن، پوشیده سخن گفتن |
| تعیُّش: زندگی کردن، اسباب معیشت ساختن |
| تفریخ: نوگیاه برآمدن از ریشة درخت، تکثیر شدن، جوجه برآوردن |
| تفصّی: خلاص شدن، رهایی یافتن |
| تفمُّم: دهان به دهان گذاردن |
| تقرُّح: ریش شدن، زخم شدن |
| تقوُّس: کج گردیدن |
| تلقیح: آبستن کردن، آبله کوبیدن، واکسیناسیون |
| تمریخ: روغن‌مالی، چرب کردن |
| تمیز: جدا کردن، فرق گذاشتن، تشخیص دادن |
| تنبوشه: لوله سفالین که برای آبراهه به کار برند. |
| تندُّب: التیام یافتن، پوست آوردن زخم |
| تنور بدن: تمام بدن بجز دست‌ها و پاها و سر، تنه |
| توابل: جمع تابَل و تابِل و توبَل، اسم اصطلاحی ادویه خشکی است که به غذا اضافه می‌کنند مانند گشنیز و زیره و مثل آن. |
| تورُّک: بر سرین نشستن |
| توشک: تُشَک، دُشک |
| تهبُّج: تورم، آماس |
| ث |
| ثِخَن: قُطر، حجم، غلظت |
| ثُقَب: جمع ثقبه |
| ثُقبه: سوراخ کوچک، روزنِ خانه |
| ثُمْن: یک هشتم |
| ج |
| جائیدن: جویدن |
| جُدران: دیوارها، دیواره‌ها |
| جُدَری: آبله |
| جدیدالولادة: نوزاد |
| جَراب: انبان، غلاف، چاه |
| جَراب جلد: زیر پوست، داخل پوست |
| جلد: پوست |
| جلیّ: بلند، آشکار، درشت |
| جلیدیّه: طبقه‌ای است از طبقات چشم و آن عبارت است از عدسی الاستیک چشم است و میان عنبیّه و زجاجیّه قرار دارد. |
| جُمَل: جمع جمله، عبارات |
| جوع بقری: گرسنگی بسیار زیاد، بیماری که در آن فرد احساس سیری نمی‌کند. |
| چ |
| چرخ الماس: وسیله‌ای بوده برای تولید جریان الکتریسیته |
| چلیک: پیپ، پیت |
| چنبره: حلقه مانندی از پارچه که طبق‌کشان روی سر می‌گذاشتند. |
| چیت: نوعی پارچه پنبه‌ای نازک، پارچه نخی |
| ح |
| حبّ‌القرع: کرم کدو |
| حبّ‌الملوک: ماهودانه |
| حبس طمث: بند آمدن خون حیض، آمنوره |
| حِذق: آموختن، نیکو دریافتن، استادی |
| حرقة: سوزش، سوختن |
| حرقة‌البول: سوزش ادرار، Disuria |
| حَشوی: منسوب به احشاء |
| حصات: سنگ‌ریزه، سنگ که در مثانه یا کلیه و جز آن پدید آید. |
| حلّاج: پنبه‌زند، ندّاف |
| حلیة: زیور، پیرایه |
| حُمرة: سرخی، قرمزی |
| حُمّیٰ: تب |
| حنظل: هندوانه ابوجهل، هندوانه تلخ |
| حویج: املای قدیم هویج است. |
| حویصله: حوصله، چینه‌دان مرغان، در این کتاب به معنی کیسة زهر آمده است. |
| حیّات: جمه حَیّه، مارها |
| حَیَویّه: حیاتی |
| خ |
| خانق‌النّمر: اقونیطُن، نوعی گیاه سمّی |
| خبط دماغ: سرگشتگی، جنون |
| خدارت: سست شدن، سنگین شدن |
| خُراج: ورمی که چرک کند. |
| خنازیر: آماس غده‌ای شکل در بغل و کشاله ران و زیر گلو |
| د |
| داء افرنجیه: بیماری فرنگی، سیفلیس |
| داءالفیل: پیل پایی، الفانتیازیس |
| داراشکنه: سمی است قتال و مصنوع از زیبق و سم‌الفار… که در مصر آن را دواءالشعث خوانند. |
| دساتیر: جمع دستور |
| دُسوم: جمع دسمه و دسم، چربی‌ها |
| دُسومات: جمع دسومة، چربی‌ها |
| دغدغه: خارش کردن، خاراندن |
| دلّاله‌زن: صفت نامناسب برای زنان، زنی که دیگر زنان را بدراه کند. |
| دمامیل: جمع دمل |
| دنبلان: نوعی قارچ خوراکی بدون ساقه و ریشه که در زیر زمین پدید می‌آید، شحم‌الارض |
| دوابّ: جمع دابّة، چهارپایان |
| دوار: سرگیجه |
| ديژيتال: گل انگشتانه‌اي، گلهاي آن ارغواني و به شکل انگشتان دستکش است. (فرانسوی) |
| ديژيتالين: آلکالوئيدي که از ديژيتال گيرند و در امراض قلبي به کار می‌رود زيرا اثر تقويت و تنظيم بر روي انقباضات قلب دارد و از سوي ديگر چون داراي اثر منقبض‌کننده عروق مي‌باشد فشار شرياني را بالا مي‌برد. (فرانسوی) |
| ذ |
| ذائب: ذوب کننده، گدازنده |
| ذوسنطاریا: دیسانتری، اسهال خونی |
| ذَهَب: طلا، زر |
| ذیابیطس: مرض قند، دیابت |
| ر |
| ربط: محکم بستن |
| رخوْ: نرم، سست |
| ردائت: تباهی و فساد، بدی |
| ردّاد: مجبر، شکسته‌بند |
| رَشّ: آب ریختن، آب پاشیدن |
| رُشوه: کود، کوت، زِبْل |
| رضاعت: شیرخوارگی کودک |
| رضیع: کودک شیرخواره |
| رُعاف: خونی که از بینی برآید، خون‌دماغ |
| رُقعه: نوشته کوتاه، نامه |
| رُهاق: ابتدای بلوغ |
| ز |
| زفیر: بازدم صدادار و عمیق، برآوردن نفس |
| زفیریّه: دَمی، مربوط به دَم (نفس) |
| زُکریّات: زکری به معنی بسیار سرخ است و احتمالاً منظور از زکریّات، گویچه‌های سرخ خون است. |
| زنخ: چانه، ذقن |
| زیبَق: جیوه، سیماب |
| ژ |
| ژابُراندی: ژابوراندی، گیاهی است از طایفة سداب و بومی برزیل، معرّق و مدرّ لعاب. (فرانسه) |
| س |
| ساد: مخفف ساده، بی‌نقش |
| سُبات: خواب طولانی غیرطبیعی مفرط که فرد به دشواری بیدار شود. |
| سباحت: شنا کردن |
| سَحَره: جمع ساحر، جادوگران |
| سَحق: کوفتن، ریزه ریزه کردن، کشتن |
| سخونت: گرم بودن |
| سفیدآب شیخ: سفیدآب قلع |
| سقوط: افتادن، Faint |
| سم‌الفار: ارسنیک، مرگ موش |
| سَمَن: چاقی، فربهی |
| سمین: چاق، فربه |
| سوء‌القنیه: ضعف و تحلیل رفتن بدن |
| سُورت: تیزی، حدّت، شدّت |
| سَهَر: بیدار ماندن، بی‌خواب شدن |
| ش |
| شراسیف: جمع شرسوف، سرهای استخوان‌های پهلو که سوی شکم باشند. |
| شَریٰ: بثورات ریزة سرخ که بر بدن آدمی برآید و به فارسی مخملک گویند. |
| شظیّه: استخوان نازک‌نی، فیبولا |
| شُعَب قصبه: شعب قصبة‌الریه، نایژه‌ها |
| شُکُلاء: شکلات |
| شُهوق: بلندی، ارتفاع |
| شهیق: دم صدادار و عمیق، فروبردن نفس |
| شیخوخیّت: شیخوخت، پیری |
| شیسط: روغن شیست، نفت مصنوعی |
| ص |
| صاروج: معرب ساروج، آهک آمیخته به خاکستر و جز آن |
| صبّ: ریختن |
| صبوت: کودکی |
| صُداع: سردرد |
| صُفَّة: دالان |
| ض |
| ضاغط: نگاهبان |
| ضریر: آسیب، گزند |
| ضِعف: دو برابر |
| ضُغطه: سختی، فشار، ضربه |
| ضفدَع: غوک، قورباغه، وزغ |
| ضُمور: لاغر شدن |
| ط |
| طُحلُب: سبزابه، خزه، جُل‌وزغ، جلبک |
| طرّار: جیب‌بُر، دزد |
| طمث: حیض، خون قاعدگی |
| طِوال: طولانی |
| ع |
| عُشْر: یک دهم |
| عَشَرة امثال: ده برابر |
| عضّ: گزیدن، به دندان گرفتن |
| عظام: استخوان‌ها |
| علل جلدیّه: بیماری‌های پوستی |
| عمّا قریب: به زودی |
| عُنُُق: گردن |
| عنیف: شدید، سخت، خشن |
| غ |
| غانغرایا: فساد عضو با بقای حس، Gangrene، فساد عضو بدون وجود حس را نیز شقاقلوس نامند. |
| غثیان: تهوع، دل بهم خوردگی |
| غشی: بیهوشی |
| غَلَق: اضطراب، ناراحتی |
| غلیه: جوشیدن، پر شدن |
| غمره: در اینجا به معنی تجمع شیر در پستان |
| ف
فَخذ: استخوان ران، فمور |
| فرفیون: فربیون، نوعی گیاه دارویی |
| فُقاع: آبجو |
| فلغمونی: آماس خونی |
| فلفل فرنگی: فلفل هندی، فلفل سبز |
| فطام: از شیر گرفتن کودک، جدا کردن کودک از مادر |
| فُواق: هکه، سکسکه |
| ق |
| قُحول: خشک شدن پوست بر استخوان |
| قَدْح: میل زدن چشمی که آب آورده است. |
| قُشعریره: لرزه |
| قصبه: استخوان درشت‌نی، تیبیا |
| قُصّ: جناغ سینه |
| قطب موجب: قطب مثبت |
| قطران: بر دو نوع است: 1- قطران ذغال سنگ یا قطران معدنی که از تقطیر ذغال سنگ به دست می‌آید. 2- قطران گیاهی یا قطران چوب که از تقطیر خشک چوب گیاهی از تیرة درخت کاج و صنوبر استخراج می‌کنند. شیرة درخت ابهل و ارز و مانند آن نیز گفته شده است. |
| قطیفه: جامة پشمین که بعد از غسل، بدن را بدان پاک کنند، حوله |
| قوباء: نوعی بیماری پوستی |
| قیل‌الماء: قیلة‌الماء، فرود آمدن آب به کیسة خایه، هیدروسل |
| قیلوله: خواب نیمروز، خواب پیش از ظهر |
| ک |
| کبریت فرنگی: کبريتي که نوک گوگردي آن را در خميري از خمير فسفر و کلرات پتاس فرو برده‌اند و به واسطه اصطکاک آتش مي‌گيرد. |
| کرّاث: گندنا، تره |
| کَرَج زدن: کره زدن، فاسد شدن، کپک زدن |
| کُرور: نزد ایرانیان معادل پانصدهزار (نیم میلیون) و نزد هندیان معادل ده میلیون است. |
| کریستال دورش: بلور، زبرجد |
| کُساحه: برجای ماندگی از دست و پای و لنگی |
| کُساره: ریزه و شکسته از چیزی |
| کفگیرک: تنکه‌ای از آهن یا حلبی سوراخ سوراخ که بالای سماور و زیر قوری نهند تا حرارت کمتر به قوری رسد و چای به جوش نیاید. |
| کُک: نوعی زغال سنگ |
| کَلِم: جمع کلمه، واژگان |
| کَلُمِل: کالومل، ماده‌ای است دارای خاصیت ضدعفونی (فرانسوی) |
| کِماد: پارچه گرم کرده که بر عضو دردناک نهند. |
| کنّاس: آن که چاه مبرز پاک کند، خاکروب |
| کوچوله: کچوله، اذاراقی، قاتل‌الکلب |
| کوفت: ضربی که از چوب و سنگ و مشت و لگد و مانند آن به کسی رسد. |
| کَهَنه: جمع کاهن، فالگیران و غیب‌گویان |
| کیّ: داغ کردن با آهن تافته، داغ گذاشتن |
| کَیک: کَک |
| گ |
| گوسالة بحری: فُک |
| ل |
| لادغ: گزنده |
| لچک: چارقد کوچک، مقنع کوچک |
| لُدانُم: نوعی تنتور مرکّب است که از تریاک به دست می‌آید. |
| لَسع: گزش، گزیدن، نیش زدن |
| لطمه: سیلی، چک، تپانچه |
| لعوق: هر چیز آبدار با قوام، معجون رقیق، داروی رقیق |
| م |
| مَؤُف: مؤوف، آفت رسیده، مقابل سالم |
| ماذریون: نوعی گیاه دارویی |
| مار جرس‌دار: مار زنگی |
| ماساریقا: روده‌بند، مزانتر |
| مال: دارایی، استعاره از چهارپا |
| مامیزه: مدفوعی که در دو سه روز آغاز تولد از نوزاد انسان دفع می‌شود، مکونیوم |
| مَبال: مستراح، خلاء، آبریزگاه، محل بول کردن |
| مَبرَز: مستراح، بیت‌الخلاء، محل دفع مدفوع |
| مُترعرع: کودک 12-10 ساله |
| متعقّب: موجب |
| مُثنّا: دوگانه |
| مُجَوَّف: میان‌تُهی، توخالی |
| مَحجَمه: شیشه حجامت، شاخ حجامت |
| مُحرِّقه: سوزاننده، یکی از اقسام تب است. |
| محلوج: حلاجی شده، زده شده |
| مُخَنِّق: خفه‌کننده، جلّاد |
| مُداقّه: باریک‌بینی، دقت کردن |
| مدقوق: لاغر، به تب دق مبتلا شده |
| مَرافق: جمع مرفق به معنی آرنج |
| مُراهق: نوجوان 14-13 ساله |
| مُروّح: راحت‌کننده، خوشبو کننده، از مصدر ترویح |
| مُزکّیٰ: پاک شده، تمیز شده |
| مستحیل: استحاله شده |
| مستصعبه: سخت و دشوار |
| مُسکرات: جمع مُسکر و مُسکره، چیزهایی که مستی می‌آورند. |
| مسلوب‌الریه: آنچه ریه‌اش را درآورده باشند |
| مَشّاق: مربّی، معلّم، مشق دهنده |
| مُشعِر: خبر دهنده، آگاه کننده |
| مُشهّی: اشتهاآور |
| مَشْی: راه رفتن، پیاده‌روی |
| مُصاب: درست، صواب |
| مَصْل: آبی که از پنیر بیرون آید پس از پختن و فشردن، قره‌قروت |
| مَضغ: جویدن، خائیدن |
| مُطاوع: فرمانبردار، مطیع |
| معاء دقاق و غلاظ: روده‌های کوچک و بزرگ |
| معضوض: گزیده شده |
| مَغص: دل‌پیچه، درد شکم |
| مِقراض: قیچی |
| مُقَشَّر: پوست کنده و سپید شده |
| مُکوّیٰ: داغ شده |
| مکویّه: داغ کننده، سوزاننده |
| مِلح: نمک |
| منخرقه: پاره شده |
| مِندیل: دستار، دستمال |
| مُنغَمِر: فرورونده، غریق، غوطه‌ور |
| منقار: تیر چراغ، پایه، گیره و آویز |
| موذی: زیان رساننده، مضرّ، آزارنده، موذیه مؤنث آن است. |
| مُهَندَم: به اندام، به اندازه |
| میرآب: مباشر و ناظر تقسیم آب‌ها، آبیار |
| میزان‌الحراره: دماسنج |
| میشوم: نامبارک، ناخجسته، بدشگون |
| ن |
| ناصع: صاف و روشن |
| ناکش: سوراخ و روزنی در دیوار که هوا در آن جاری باشد و رفع رطوبت هوا کند. |
| نحول: لاغری، ضعف |
| نَخیر: نَخْر، کشیدن صدا و نفس، بانگ کردن بینی |
| نرمی عظام: نرم شدن استخوان‌ها، استئومالاسی |
| نزف‌الدّم: خونریزی |
| نسیف: جای دندان، اثر گزیدگی |
| نُعاس: خواب، چُرت |
| نفث‌الدّم: خونی که از دهان ظاهر شود. |
| نفطه: آبله |
| نُکس: کاهش یافتن، فرو افتادن، بازگشت بیماری |
| نوبه غشی: یکی از اقسام تب است. |
| و |
| وافده: بیماری که خاص قبیله یا ناحیه‌ای است. |
| وحشی: جانب بيروني اندام‌ها. Lateral |
| وِعاء: فضای خالی در باطن عضو حاوی، ظرف |
| ه |
| هاضم: گوارنده، هضم‌کنندة طعام |
| هُبوب: وزیدن باد |
| هَزال: لاغر گردیدن، نحیف شدن |
| ی |
| یافع: ابتدای سن شباب، حدود 20 سالگی |
| ینابیع: جمع ینبوع به معنی چشمه، منابع |
